سرباز و سربازی در اندیشه و کلام رهبران انقلاب اسلامی

1- مقدمه

هر کشوری برای حفظ نظم و امنیت و همچنین تمامیت ارضی خود نیاز به نیرویی سازمان یافته و مقتدر دارد که توانایی ایجاد و حفظ امنیت و استقلال آن را داشته باشد. به همین دلیل کشورها در طول تاریخ سیستم های مختلفی را برای حفظ امنیت و استقلال خود آزموده اند.

ایران نیز بعنوان یکی از امپراطوری های بزرگ جهان باستان که از تشکیلات پیچیده و بزرگ اداری برخوردار بود همواره از وجود داشتن نیروهای دفاعی برای حفظ امپراطوری بزرگ خود بهره می برد. با پیچده تر شدن مسائل حکومتی، تعریف مرزها جغرافیایی، پیچیده تر شدن روابط داخلی و خارجی و ... نیاز به وجود سیستم های نوین خلق و حفظ امینت نیز احساس گردید. بطوریکه می توان گفت وجود سیستم نوین حفظ امنیت در ایران قدمت چندانی ندارد و به یکصدسال پیش بر می گردد. این سیستم در طی یکصدسال گذشته فراز و نشیب هایی را از نظر ساختاری و حتی فلسفی تجربه کرده و پس از پیروزی شکوهنمد انقلاب اسلامی با باورها و اعتقادات مذهبی گره خورد.

بنابراین در این پیوستار قصد داریم تا بخشی از سیستم حفظ امنیت و استقلال کشور ایران یعنی خدمت وظیفه عمومی را از نظر معنایی و محتوایی در بعد از انقلاب اسلامی از نظر رهبران بزرگ انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار دهیم. به عبارت دیگر، قصد داریم با تحلیل گفتمان سخنان رهبران بزرگ انقلاب اسلامی به سه سوال زیر پاسخ دهیم:

· سربازی چیست؟

· سرباز کیست؟

· جایگاه سربازی در جامعه اسلامی کجاست؟

2- خدمت سربازی: پیدایش

سرباز و سربازگیری به گذشته های دور بر می گردد و می توان رد آن را تا 400 سال قبل از میلاد مسیح دنبال کرد (نگاه کنید به عمرانی، 1391)، اما خدمت وظیفه عمومی به شکل مدرن و ساختار مند آن با نام فرانسه و پس از انقلاب فرانسه متداعی می شود. خدمت وظیفه عمومی اجباری در فرانسه هر فرد فرانسوی را سربازی می دانست که باید برای حفظ کشور جان فشانی می کرد. این رویه کم کم به سایر کشورهای اروپایی و آمریکا سرایت کرد و ایران نیز به این رویه پیوست. هم اکنون بسیاری از کشورها از جمله خود فرانسه خدمت وظیفه عمومی را برداشته و ارتش حرفه ای را جایگزین کرده اند. ناگفته نماند که هرچند در این کشورها فراخوان خدمت وظیفه عمومی وجود ندارد اما فراخوان در شرایط اضطراری به هیچ وجه رد نمی شود[1].

سربازگیری در ایران که در طول تاریخ خود نامهای گوناگون - محافظ، گارد جاویـــدان، یــــاران فناناپذیر، قزلباش، قوای محلی، تفنگچی لر، قوللر، نسقچی لر، سپاهیان ایلات، قوای ولایتی و غیره - خوانده شده تاریخچه ای بالنســبه طولانی دارد (عمرانی، 1391)، ولی خدمت وظیفه عمومی به شکل مدرن آن به دوره پهلوی بر می گردد. در سال 1304 قانون سربازگیری (نظام وظیفه) تصویب و نخستین دوره مشمولان که به سربازی فراخوانده شدند، متولدین 1284 خورشیدی بودند که در سال 1306 به خدمت رفتند (پایگاه خبری آفتاب، 1392).

در سال 1304 شعبه سربازی گیری به دایره نظام اجباری تبدیل و در سال 1305 تشکیلات دایره مذکور به اداره نظام اجباری ارتقا یافت. اداره نظام اجباری در 15 خرداد 1307 به اداره نظام وظیفه عمومی تغییر نام یافت. مناطق و نواحی نظام‌وظیفه تا سال 1314 از نظر تشکیلات و امور فنی تابع اداره مرکزی اداره نظام وظیفه عمومی بودند ولی از آن تاریخ به بعد از نظر کادر سازمان جزء پادگان ها و از لحاظ کارهای فنی تابع اداره مرکزی باقی ماندند. در سال 1335 امور سربازگیری از ارتش منتزع و به وزارت کشور واگذار شد اما اجرای این قانون به علت عدم آمادگی وزارت کشور تامهرماه 1341 به تعویق افتاد و سرانجام از تاریخ 29 اسفند 1343 امور نظام‌وظیفه به ژاندارمری کل کشور محول گردید و در سال بعد هم لایحه قانونی انتقال افسران و درجه‌داران و اموال نظام‌وظیفه به وزارت کشور ژاندارمری کشور به تصویب مجلسین شورا و سنا رسید و از این تاریخ به بعد اداره کل مرکزی به نام اداره وظیفه عمومی خوانده شد (پایگاه پژوهشی هخامنشیان، 1392).

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره)، با برخورداری از تجربیات گذشته و ملاحظه شرایط روز آخرین قانون خدمت وظیفه عمومی مشتمل بر 67 ماده و 57 تبصره در جلسه روز یکشنبه بیست و نهم مهرماه 1363 در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 1363/8/8 به تایید شورای نگهبان رسید (پایگاه فرهنگی سرباز، 1392). ماده چهارم قانون خدمت وظیفه عمومی خدمت مقدس سربازی در ایران 30 سال می داند و آنرا به چند بخش تقسیم می شود:

· خدمت دوره ضرورت: 18 الی 24 ماه

· خدمت دوره احتیاط: 8 سال

· خدمت ذخیره اول: 10 سال

· خدمت ذخیره دوم: 10 سال

خدمت دوره ضروت نیز به دو دروه آموزشی و یگانی تقسیم می شود.

3- ویژگی های سرباز و سربازی در بعد از انقلاب

در این بخش قصد داریم که به فلسفه وجودی و معنای ماهوی سربازی در اندیشه و کلام رهبران بزرگ انقلاب اسلامی بپردازیم. شاید بتوان گفت که وجه تمایز سربازی در قبل و بعد از انقلاب فلسفه، فانکسیون و جایگاه آن در نظام جمهوری اسلامی می باشد. ماده 1 قانون خدمت وظیفه عمومی جمهوری اسلامی ایران فلسفه سربازی را چنین بیان می کند:

دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مرد وظیفه هر ایرانی است و در اجرای این وظیفه کلیه اتباع ذکور جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام خدمت وظیفه عمومی برابر مقررات این قانون می باشند و هیچ فرد مشمول خدمت وظیفه عمومی را، جز در موارد مطروحه در این قانون نمی توان از خدمت معاف کرد.

امام خمینی (ره)، بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، از نقطه نظر خاص و ایدئولوژیک خود به پدیده سربازی نگاه می کند. از نظر وی سربازی عبادت است.

خدمت سربازی از عبادات اسلام است

شاید بتوان گفت که جمله فوق روح و ماهیت وجودی سربازی در یک جامعه مسلمان را بصورت کامل به تصویر می کشد. همچنین ایشان در باب اهمیت سرباز نیز می فرمایند:

سرباز اسلام هستید باید همه چیزتان را اسلامی کنید. سرباز در دولت اسلامی مثل سربازان صدر اسلام، با خداست. ... در رژیم اسلامی کار، کار خدائی است و سرباز، سرباز خداست و قوی است.کاری بکنید که خودتان هم ساخته بشوید. همانطور که سربازهای صدر اسلام در عین حالی که سربازی می‌کردند وظایف صوریه اسلام را هم به تمام معنا بجا می‌آوردند.

آنچه که از بیانات و گفتارهای بنیانگذار کبیر انقلاب درباره سربازی می توان فهمید این است که همه افراد در جامعه اسلامی سرباز هستند و همواره نسبت به تهدیدات داخلی و خارجی علیه ارزش های اسلام و انقلاب هشیار و گوش به زنگ می باشند.

هرآنچه بعد از امام (ره) در باب سرباز و سربازی و اهمیت و ضرورت آن بیان شده، در واقع ادامه بیانات ایشان و تکمیل کننده دیدگاه ایشان در این زمینه می باشد. مقام معظم رهبری در بیان اهمیت سربازی می فرمایند:

خدمت وظیفه عمومی خدمت واقعا مقدسی است که در جنگ و صلح در صف اول نیازهای ملت و کشور قرار دارد. هم خانواده ها و هم آحاد جوانان، باید اهمیت آن را درک کنند و با شوق و علاقه به آن بشتابند.

به عبارت دیگر، این دو بزرگ انقلاب ریشه سربازی را در باورهای عمیق مذهبی جستجو می کنند و معتقدند که هدف سرباز چیزی جز پاسداشت ارزش های اسلامی و انقلابی یعنی گسترداندن عدل و آمادگی برای مبارزه با ظلم و جور نیست. به همین دلیل است که امام خامنه ای می فرمایند:

سرباز این مرز و بوم باید پایبند به اسلام باشد. از بن دندان و از اعماق دل باید معتقد و عامل باشد.

بگذارید که به سخن بنیانگذار انقلاب که می فرمایند " خدمت سربازی از عبادات اسلام است" برگردیم و آن را بررسی کنیم. در اسلام عبادت ویژگی هایی دارد: آگاهانه باشد، عاشقانه باشد، عدلانه باشد، خالصانه باشد و خاشعانه باشد (وب سایت درس هایی از قرآن، 1392).

این ویژگی ها ما را به وسعت نظر و عمق تفکر امام خمینی رهسپار می کند. اهمیت جمله فوق بویژه در زمان حاضر که پدیده جنگ نرم و تهاجم فرهنگی جای اسلحه و استعمار فیزیکی را گرفته بیش از بیش بارز است. بنابراین عبادی بودن سربازی سبب می شود تا سربازان انقلاب همواره از قدرت نرم استعمارگران آگاه بوده و در مقابل آن ایستادگی نمایند. آگاهی نیز در سخنان مقام معظم رهبری در خصوص سربازی جایگاه ویژه ای دارد "انتظار به معنای این است که ما باید خود را برای سربازی امام زمان آماده کنیم. سربازى منجى بزرگى که مى‌خواهد با تمام مراکز قدرت و فساد بین‌المللى مبارزه کند، احتیاج به خودسازى و آگاهى و روشن‌بینى دارد..."؛ همچنین ایشان می فرمایند که سربازان حضرت بقیه الله باید خودساخته، آگاه و هشیار باشند (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، 1392). این تاکید بر آگاهی و هشیار بی دلیل نیست و همچنانکه رهبر معظم انقلاب می فرمایند ما را از "توسری خوری" و زیردست بودن حفظ می نماید (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، 1392). از منظر مقام معظم رهبری این ویژگی آگاهی و بصیرت است که سرباز اسلام را از سایر جوامع متفاوت می سازد "فرق است بین آن سربازى که در یک سنگر حساسى قرار گرفته و میداند که سنگر او چقدر حساس است، اهمیت کار خود و جایگاه خود را می داند، و بین آن کسى که در همان سنگر است، اما نمی داند چقدر مهم است؛ خوابش می برد، غفلت می کند ..." (پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 1392).

ویژگی عاشقانه بودن عبادت سبب می شود تا سربازان همواره نسبت به دفاع از تمامیت ارضی و ارزشی با خلوص نیت آماده باشند. شاید این جمله ویژگی فوق را به خوبی بیان کند: وظیفه باعث می شود که کار را انجام دهی، اما عشق باعث می شود که آن را به زیبایی انجام دهی. به جرات می توان گفت که همین عاشقانه بودن سربازی سبب شد که سربازان اسلام در دوران دفاع مقدس سر از پا نشناسند و و در صفوف دفاع مقدس شرکت نمایند. این ویژگی سبب می شود که سرباز امام زمان با طیب خاطر گام در راه شهادت نهد.

خالصانه و خاشعانه بودن عبادت سبب می شود که سربازان انقلاب برخلاف سیستم های کاپیتالیستی و لیبرالیسم نسبت به انجام خدمت مقدس سربازی فراتر از دیدگاه مادی گرایان نگاه کرده و در انجام آن از هیچ کوششی دریغ نورزند. همچنانکه که رهبر معظم انقلاب می فرمایند ".... سربازی در اینجا (ایران اسلامی) مثل قرآن خواندن است و جهاد فی سبیل الله است...." (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، 1392). این ویژگی – جهاد فی سبیل الله – برای حفظ حکومت اسلامی و گستراندن عدالت بسیار مهم است و اگر از این منظر به خدمت سربازی نگاه شود به اهمیت آن بعنوان یکی از ارکان ساختاری جامعه اسلامی پی می بریم.

از نقطه نظر رهبران بزرگ انقلاب سربازی یک پدیده فراگیر در جامعه اسلامی است و اندیشه ها و سخنان آنان سبب شد تا سربازی در بدنه جامعه رخنه کرده و نهادینه سازی شود. بدین صورت می توان گفت که از نظر آنان همه افراد بالقوه سرباز می باشند. شاید به همین خاطر است که در هشت سال دفاع مقدس نوجوان، جوان و پیر در کنار هم از مرزها و ارزش های اسلامی با دل و جان دفاع کردند. این فلسفه که همه سرباز اسلام هستیم سبب شد که همه با کمترین تجهیزات و بدون حمایت خارجی ها بتوانند در مقابل یورش بیش از 40 کشور به ایران در دوران دفاع مقدس ایستادگی کرده و آنها را ناامید سازند.

بنابراین می توان گفت که هرچند صفت "اجباری بودن" سربازی بعد از انقلاب نیز همراه با خدمت سربازی بکار می رود، اما این اجبار یک اجبار درونی است، اجباری است که ریشه در باورهای مذهبی دارد. در واقع می توان گفت که سربازی نیز همانند دیگر مناسک مذهبی باید انجام شود ولی هیچ فرد مسلمانی احساس نمی کند که کسی از بیرون وی را مجبور به انجام دادن آن کرده است.

این دیدگاه که سربازی یک تکلیف دینی است فی نفسه سبب می شود که عرصه ها یا فانکسیون های خدمت سربازی نیز گسترده شود. از جمله فانکسیون های خدمت سربازی در جامعه اسلامی ایران عبارتند از: دفاع و امنیت، پژوهش و تحقیقات، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، سازندگی و ....

به عبارت دیگر، خدمت سربازی فقط محدود به دوران جنگ نیست، بلکه سربازان می توانند در زمان صلح در راستای پیشرفت و آبادانی کشور و پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی نقش خطیری را ایفا نمایند (پایگاه فرهنگی سرباز، 1392).

از دیگر مشخصه های سربازی جامعه اسلامی ایران جایگاه آن در ساختار ارزشی و اجتماعی است. امام خمینی در این خصوص می فرمایند:

سربازی آنقدر عظمت دارد که شخص دوم اسلام نیز سرباز است. نامدارترین سرباز فداکار در اسلام امیرالمومنین (علیه‌السلام) است و او گمنام‌ترین سرباز است. همه سربازهای اسلام هستیم و من امیدوارم که در آن کتابی که بناست اسم سربازها را بنویسند اسم ما را هم به نام سرباز بنویسند.

رهبر معظم انقلاب نیز همواره در دعاها و مناجات هایشان بیان می دارند:

.... ما را به معنای حقیقی کلمه سرباز آن بزرگوار (امام زمان) قرار بده

پروردگارا ... همه ما را تا لحظات آخر عمرمان، سرباز اسلام قرار بده (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392).

آنچه از بیانات و فرمایشات دو رهبر بزرگ انقلاب می توان فهمید این است که هر دوی آنان به سربازی امام زمان بر خود می بالند و به صراحت نیز بر آن تاکید می کنند. بنابراین، جایگاه و مقام سرباز در حکومت اسلامی یک جایگاه ارزشی و مقام آن بسیار رفیع است و به همین دلیل است که از نظر رهبران بزرگ انقلاب سربازی امری مقدس است.

4- بحث و نتیجه گیری

در این پیوستار سعی شد تا از زوایه دید رهبران بزرگ انقلاب اسلامی به خدمت سربازی، فلسفه و ضرورت آن در جامعه اسلامی بنگریم. باید گفت که از نظر آنان همه افراد جامعه سرباز امام زمان بشمار می روند، سربازانی که وظیفه خطیر دفاع از تمامیت ارضی و ارزشی برعهده آنان است.

در این مقاله با تحلیل گفتمان بیانات رهبران بزرگ انقلاب و نگاه به ادبیات مشخص شد که سربازی در ایران بعد از انقلاب از سه نظر با خدمت وظیفه قبل از انقلاب تفاوت دارد: از نظر ماهوی، از نظر فانکسیون و از نظر جایگاه.

همانطور که قبلا گفته شد پدیده خدمت سربازی اجباری محدود به زمان و مکان کنونی نیست و قدمت طولانی دارد و افراد به اجبار، زور و تهدید به انجام خدمت سربازی گمارده می شدند. در اینجا، ما بیان کردیم که در ایران اسلامی سربازی نیز از نظر اجباری بودن هیچ تفاوتی با دیگر جوامع ندارد. اما اگر به دقت به موضوع بنگریم متوجه می شویم که رنگ اجباری بودن در خدمت سربازی در ایران اسلامی متفاوت است. بعبارت دیگر، این اجباری بودن صبغه دینی داشته و ریشه در آن دارد؛ یعنی این اجباری بودن، درونی است که در همه حال جوانان جامعه ایران اسلامی را برای دفاع از ایران اسلامی برانگیخته می کند بدون اینکه سبب از خودبیگانگی آنان شود.

از نظر ماهوی سرباز در جامعه اسلامی فردی بلند مرتبه با وظیفه ای مشخص است. از نظر جایگاه این افراد سربازان امام زمان هستند (امام خمینی (ره)؛ دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، 1392). وظیفه سرباز امام زمان نیز همچنانکه مقام معظم رهبری می فرمایند عبارتست از آمادگی برای گستراندن عدالت و مبارزه با ظلم و بی عدالتی و تبعیض و زورگویی و (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392).

رهبران بزرگ انقلاب بر مقدس و عبادی بودن سربازی تاکید ویژه ای داشته اند. ما نیز ویژگی های خدمت سربازی از نظر عبادی بودن را بررسی کردیم و اظهار داشتیم که سرباز امام زمان کسی است که این ویژگی ها – آگاه بودن، انجام خدمت وظیفه با عشق و خلوص نیت داشتن – را داشته باشد و این ویژگی های سنجه هایی بدست می دهند که بواسطه آنها می توان سربازان امام زمان را شناخت. این ویژگی ها همچنین رکن رکین رسیدن به معنا و هدف سربازی که همانا آمادگی برای مبارزه با ظلم و جور و تبعیض و گستراندن عدالت است – چنانکه مقام معظم رهبری فرمودند - می باشد.

ویژگی آگاهی و بیداری مهمترین ویژگی سربازی از منظر عبادی است که از چشم رهبران بزرگ انقلاب دور نمانده است. این ویژگی بویژه در زمان حاضر با توجه قدرت نرم در گفتمان سیاسی امروز و اینکه جنگ امروز جنگ نرم می باشد (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392) سبب می شود تا سرباز در جامعه اسلامی نسبت به تبلیغات سوء دشمنان اسلام و انقلاب هشیار بوده و با بصیرت به جریانات و اقتضائات روز نگاه کند.

از دیگر ویژگی ها عاشقانه بودن و خالصانه بودن خدمت سربازی است. سرباز در جامعه اسلامی نه تنها از ارزش های دینی و انقلابی پاسداری می کند بلکه آنها را گسترش می دهد (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392) و همچنانکه مقام معظم رهبری می فرمایند " سربازان ما باید از اعماق دل به اسلام، معتقد و عامل به آن باشند..." (پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، 1392).

بنابراین، می توان گفت که هر فردی در جامعه اسلامی – دانشجو، مداح، معلم، دانش آموز، کارگر، نظامی، عالم و روحانی، کارگزاران دولت، سفرا، بسیجی، عشایر و ... – که با آگاهی و خلوص نیت در جهت پاسداشت ارزش های اسلام و انقلاب و همچنین اشاعه آنها گام بردارد، سرباز محسوب می شود؛ و به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب می فرمایند "ما همه ... سرباز نظام و اسلام هستیم" (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392). به عبارت دیگر، سرباز کسی است که در همه عرصه های جامعه – اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی – حضور فعال و با بصیرت داشته باشد؛ چنانکه رهبر معظم انقلاب می فرمایند " همه شما - پیرتان، جوانتان، روحانیتان، غیر روحانیتان، بخشهاى اقتصادیتان، بخشهاى فرهنگیتان، بخشهاى مربوط به جهات انسانى - باید خودتان را سرباز دین بدانید و همّت شما این باشد که مردم متدیّن شوند" (دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، 1392).

این دید وسیع و کل نگر رهبران انقلاب اسلامی به یک تعریف و رویکرد جامع نسبت به سرباز و سربازی ختم می شود، یعنی در جامعه اسلامی سرباز فقط کسی نیست که لباس سربازی بر تن دارد بلکه همه افراد مومن، نواندیش، آزاد فکر و پاکدامن سربازان انقلاب و اسلام به حساب می آیند (پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 1392).

سخن آخر اینکه هر پدیده ای برای اینکه مورد پذیرش جامعه قرار گیرد لازم است که پایه های فلسفی آن بدرستی بنا شود. رهبران بزرگ انقلاب نیز در برخورد با پدیده سربازی به این مساله توجه داشته و با پیوند دادن فلسفه سربازی – دفاع - با باورها و ارزش های دینی و انقلابی – پاسداشت ارزش های دینی و مبارزه علیه ظلم و جور - به خوبی توانستند که این پدیده را در بطن جامعه نهادینه نمایند؛ و این تفاوت اساسی و ماهوی سرباز در جامعه ایران اسلامی با دیگر جوامع است که ابزار اقتدار و عزت کنونی ملت ایران است (پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری، 1392).

5- مراجع

1- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان و خلبانان نیروی هوایی ارتش 19/11/1389. www.leader.ir

2- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، (1392)، بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مردم قم 19/10/1381.

3- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، (1392)، بیانات فرمانده کل قوا در دیدار جمعی از پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران به مناسبت روز ارتش 25/1/1378.

4- پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در مراسم فارغ التحصیلی دانشجویان دانشگاه نیروی دریایی نوشهر 22/2/1369.

5- پایگاه پژوهشی هخامنشیان، 1392.

6- پایگاه خبری آفتاب، 1392.

7- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم 29/7/1389. www.khamenei.ir

8- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانش آموزان و دانشجویان در آستانه سالروز سیزده آبان 8/8/1387.

9- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار جمع کثیری از مردم قم در سالروز قیام 19 دی 19/10/1379.

10- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان 16/5/1391.

11- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان سراسر کشور 23/2/1391.

12- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم با رهبر انقلاب در روز نیمه شعبان 27/5/1387.

13- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان کرمانشاه 24/7/1392.

14- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در مراسم نوزدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) 14/3/1387.

15- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم استان سمنان 17/8/1385.

16- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام با رهبر انقلاب 11/8/1382.

17- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار سفرا و روسای نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور با رهبر انقلاب 27/5/1381.

18- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رییس جمهوری و اعضای هیات دولت 5/6/1380.

19- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، پیام مقام معظم رهبری به پنجمین گردهمایی بسیج دانشجویی 14/7/1377.

20- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) 14/3/1377.

21- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع زائران مرقد امام خمینی (ره) 24/3/1375.

22- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار علما و روحانیون استان لرستان با رهبر انقلاب 20/5/1370.

23- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیعت نمایندگان عشایر سراسر کشور 9/4/1368.

24- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، سخنرانی رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت نیمه شعبان در مصلای تهران 30/7/1381.

25- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با گروه کثیری از معلمان و مسئولان امور فرهنگی کشور و جمعی از کارگران، به مناسب روز معلم و روز جهانی کارگر 12/2/1369.

26- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، (1392)، مراسم تودیع با قاریان قرآن؛ استاد شحات محمد انور و استاد محمد بسیونی 1/12/1369.

27- عمرانی، محمدرضا، (1391)، دوره آموزشی: شیوه نامه ضوابط و مقررات وظیفه عمومی دانشجویان و دانش آموختگان.

28- لغت نامه دهخدا

29- وب سایت درس هایی از قرآن، 1392.

تهیه و تنظیم pdf: سجاد شکاری